OI OYNNOI TOY CARPACCIO

Είναι κάποιες φορές, που απρόσμενα ένα μαγικό παράθυρο ανοίγει μπροστά στα μάτια μας, προς τα εσώτερα, κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, κατευθείαν στην καρδιά του κόσμου.
Εκεί, μέσα στον κόσμο των Ιδεών, ανάμεσα στα αρχέτυπα, δοκιμάζεται η ικανότητά μας να ξεχωρίζουμε την αλήθεια και να μετράμε τον εαυτό μας.
Τα σπουδαία έργα τέχνης λειτουργούν συχνά σαν τέτοια ανοίγματα καθώς επιδρούν καταλυτικά πάνω στην προσωπική μας μυθολογία και δημιουργούν γέφυρες προς τους Θεούς και τους Ηρωες.
Ο καλλιτέχνης ανοίγει το δρόμο, ελευθερώνει το δημιούργημά του κι εμείς καλούμαστε πλέον να το ερμηνεύσουμε και να το εντάξουμε στο πολιτιστικό μας οπλοστάσιο.

Τριγυρνούσα πρόσφατα στην πινακοθήκη της Ακαδημίας στην Βενετία, όταν με έκπληξη βρέθηκα μπροστά σε ένα έργο του Βιττόρε Καρπάτσιο. Το είχα ξαναδεί παλιότερα, μια μικρή ασπρόμαυρη εικόνα που είχα προσπεράσει χωρίς δεύτερη ματιά καθώς διάβαζα μιά πραγματεία για τον Βενετικό Στρατό. Μέσα σε εκείνη την αίθουσα όμως, στις μεγάλες πραγματικές του διαστάσεις, ο πίνακας με χτύπησε με τέτοια δύναμη κάλλους που πραγματικά με συντάραξε.
Νηφάλιος αργότερα, προσπάθησα να ερμηνεύσω τι πραγματικά είδα εκείνη την ημέρα και ποιές ήταν οι συνιστώσες που προκάλεσαν τον βαθύ θαυμασμό μου, πέρα από την προφανή ζωγραφική ικανότητα του Καρπάτσιο.

Το έργο λέγεται «To Μαρτύριο των προσκυνητών και η κηδεία της Αγ. Ούρσουλας» και υπάγεται σε έναν ευρύτερο κύκλο εννέα πινάκων με θέμα τον «χρυσό θρύλο» της Αγ. Ούρσουλας, που ζωγράφισε ο Καρπάτσιο την τελευταία δεκαετία του 15ου αιώνα.
Η Αγία μαζί με τον Πάπα και μια πολυπληθή ακολουθία έντεκα χιλιάδων παρθένων, επιστρέφοντας από προσκύνημα στη Ρώμη, περνούν από την Κολωνία όπου και σφαγιάζονται από τους Ούννους πολιορκητές της πόλης.

Ο πίνακας του Καρπάτσιο μου αποκάλυψε μια διαβαθμισμένη επικάλυψη νοημάτων που θίγουν προσφιλή μου, σημαντικά θέματα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, πέρα ίσως κι από τις προθέσεις του ίδιου του ζωγράφου.

Το κύριο ζήτημα που τίθεται είναι η αισθητική δικαίωση του πολεμιστή.
Ο Μπωντλαίρ γράφει πως η ομορφιά του στρατιώτη πηγάζει από την ετοιμότητα προς θάνατο και σημάδι της είναι η φιλοπόλεμη ανεμελιά, κράμα γαλήνης και θράσους.
Στο μέσον του πίνακα μπορούμε να θαυμάσουμε σε πρώτο πλάνο τους περίφημους «Ούννους» του Καρπάτσιο.
Η κεντρική φιγούρα είναι ένας ξανθομάλλης τοξότης που έχοντας στρέψει την πλάτη στους θεατές σημαδεύει την πρωταγωνίστρια Αγία. Δίπλα του ένας μελαγχολικός σπαθοφόρος παρατηρεί τον στόχο με το στοχαστικό βλέμμα που είναι χαρακτηριστικό στα πρόσωπα του Καρπάτσιο.
Οι μορφές τους παραπέμπουν σε γνώριμες λογοτεχνικές αναφορές: χορευτές μέσα στη μάχη όπως λέει ο Νίτσε σ’ έναν διονυσιακό διθύραμβο, υπερήφανους δανδήδες όπως τους ορίζει ο Μπωντλαίρ, με την ανάγκη να πολεμήσουν και να καταστρέψουν την χυδαιότητα .
Αναρωτιέμαι βέβαια, πώς θα μπορούσα να θαυμάζω εγώ τους Ούννους, εγώ που πέθανα στην πρώτη γραμμή της λεγεώνας στα Καταλαυνικά πεδία, πολεμώντας για τη Ρώμη και τον Αέτιο;
Η απάντηση είναι εύκολη καθώς ο Καρπάτσιο αντί για Ούννους έχει ζωγραφίσει ελαφρά οπλισμένους Βενετούς στρατιώτες της εποχής του, stradiotti, που με την χάρη τους εισάγουν τον θεατή στο μεταφυσικό κόσμο της αισθητικής μας.

Για την θρησκεία αυτή, τη θρησκεία της Αισθητικής του Πολέμου, που ιεροφάντες της είναι οι Ιππότες του Μεσαίωνα, θα έχουμε πολλά να πούμε στο μέλλον.
Το μανιφέστο της συνοψίζεται στα λόγια του Πάρσιφαλ, στην αρχή ακόμη του έπους του Γκράαλ του Κρετιέν ντε Τρουά. Οταν o «γιός της χήρας», σαν απλοϊκός έφηβος αντικρίζει πρώτη φορά ιππότες μέσα στο δάσος, θαμπωμένος από την ομορφιά τους νομίζει πως είναι άγγελοι και πέφτει στα γόνατα να προσευχηθεί. Αργότερα, λέει στη μητέρα του πως είδε τα ωραιότερα πλάσματα που υπάρχουν, πιό όμορφα κι από τον ίδιο το Θεό κι όλους του τους αγγέλους.

Το δεύτερο ζήτημα που υποδηλώνεται είναι η μόνιμη διαμάχη μεταξύ Πάπα και Αυτοκράτορα, Εκκλησίας και Κράτους για την πρωτοκαθεδρία στον μεσαιωνικό κόσμο.
Πάνω από τον κεντρικό τοξότη κυματίζει ένα πολεμικό λάβαρο με στέμματα (σύμβολο το στέμμα για τον Αυτοκράτορα), ενώ ένα μικρότερο χριστιανικό λάβαρο (σύμβολο ο σταυρός για τον Πάπα) διακρίνεται να γέρνει πάνω από την προσευχόμενη Αγία. Εχουν περάσει σχεδόν δυόμιση αιώνες από τον μεγάλο ανεξίθρησκο ουμανιστή Φρειδερίκο τον Β΄ Χόενστάουφεν και τα βέλη των στρατιωτών του Καρπάτσιο μεταφέρουν ακόμη τις ιδέες του. Ο εγγονός του «Βασιλιά που κοιμάται μέσα στο βουνό» δεν είναι ούτε ο πρώτος ούτε ο μόνος ηγεμόνας που συγκρούστηκε με την Εκκλησία, είναι όμως επιθετικός πρόδρομος της Αναγέννησης μέσα στον Μεσαίωνα.
Γιατί σε μιά βαθύτερη ανάγνωση η σύγκρουση μεταφέρεται στην αλλαγή των μεγάλων εποχών, από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Η επιστροφή του πνεύματος στην κλασική αρχαιότητα και την ειδωλολατρική ελευθερία (οι «Ούννοι») ενάντια στον θρησκευτικό σκοταδισμό και την θεοκρατία (η Αγ. Ούρσουλα και ο Πάπας).

Η επόμενη αρχετυπική σύγκρουση που ξεκάθαρα τίθεται στον πίνακα είναι αυτή ανάμεσα στο ισχυρό και το ασθενές φύλο. Στον αρχαίο κόσμο εξιδανικεύεται η ομορφιά του άνδρα και όχι της γυναίκας, όχι βέβαια με τον χυδαίο σαρκικό τρόπο αλλά ώς επιφάνεια της εσωτερικής τελειότητας. Η ενσάρκωση της Ιδέας από τα ανώτερα βασίλεια, γίνεται στο αρσενικό και όχι στο θηλυκό στοιχείο. Η γλυπτική τελειοποιεί και διαιωνίζει το ανδρικό γυμνό κορμί των Θεών και των Ηρώων.
Από την άλλη πλευρά, οι χαμηλοβλεπούσες παρθένες του χριστιανικού θρύλου μεταφέρουν την εικόνα της προβηγγιανής ποίησης των τροβαδούρων, όπου μέσα από μιά μεταφυσική υπερεκτίμηση, η γυναίκα γίνεται «Κυρία» και μάλιστα ανώτερη από τον άνδρα.
Στην εξέλιξη και επέκτασή της, η υπερβατική ερωτική ποίηση πλάθει την εικόνα της Γυναίκας - Αγγέλου, φορέα του θεϊκού σχεδίου, που θα οδηγήσει τον άνδρα στην ηθική τελείωση και τη σωτηρία.
Τα βέλη των στρατιωτών του Καρπάτσιο μεταφέρουν επίσης την απάντηση του ωραίου, αρρενωπού πνεύματος προς την πρακτική, πεζή, θηλυκή άποψη γιά τη ζωή. Αγαπούμε και ποθούμε τις ωραίες γυναίκες αλλά αλλοίμονο στην ανθρωπότητα εάν επιτρέψουμε στην θηλυπρέπεια να τρέφει ψευδαισθήσεις ανωτερότητας.
Ο Αρθούρος Σοπεγχάουερ θεωρεί την «Κυρία» τερατούργημα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού και γράφει μεγάλες αλήθειες στο περίφημο δοκίμιό του γιά τις γυναίκες.

Ολα τα παραπάνω είναι θέματα που συνεχώς θα επανέρχονται στις ιστορικές και πολιτιστικές αναδρομές μας. Γιά τις προθέσεις μου ο συγκεκριμένος πίνακας του Καρπάτσιο αποτελεί κατάλληλη εναρκτήρια ιδεολογική πλατφόρμα.
Με κάποιον αναπάντεχο τρόπο άλλωστε, προκάλεσε και την επιστροφή μου στην Πολεμική Σημαία.