ΜΙΑ ΦΛΟΓΑ ΣΚΟΤΕΙΝΗ

«Πρέπει να σπάσουμε τα δεσμά της ατιμωτικής δουλείας, της καθολικής χειρωναξίας που ωχρή ψυχή της είναι το χρήμα και να γίνουμε μια ελεύθερη καλλιτεχνική ανθρωπότητα με πάμφωτη οικουμενική ψυχή, να μη μοχθούμε πια για το μεροκάματο της βιομηχανίας, να γίνουμε όλοι ωραίοι και δυνατοί και τότε ο κόσμος θα είναι δικός μας, αιώνια αστείρευτη πηγή μιας υπέρτατης καλλιτεχνικής απόλαυσης.»

 

Παρακολούθησα πρόσφατα το μουσικό δράμα του Ιπτάμενου Ολλανδού καταθέτοντας τον προσωπικό μου φόρο τιμής στον εορτασμό για τα διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Ριχάρδου Βάγκνερ. Συνεπαρμένος από την παράσταση ξέχασα για λίγο «τα δεσμά της ατιμωτικής δουλείας» και θυμήθηκα τις ανεφάρμοστες προσδοκίες για την δημιουργική συνύπαρξη της τέχνης με την ελευθερία.

Ο Βάγκνερ επεδίωξε την επαναμυθοποίηση του κόσμου μέσω της ένωσης της μουσικής, του λόγου και της εικόνας. Στον Ιπτάμενο Ολλανδό αποκαλύπτεται σχεδόν ολοκληρωμένη η βασική θεματική της μουσικής του δραματουργίας: η αλληγορία του κοσμικού μύθου της κατάρας και του εξαγνισμού, η ζοφερή περιπλάνηση μέσα στον κόσμο της αυταπάτης, η αναζήτηση του έρωτα και της λήθης, η ανιδιοτελής αγάπη της γυναίκας που με την απόλυτη αυταπάρνηση θα λυτρώσει τον ήρωα και θα του χαρίσει τη γαλήνη του οριστικού θανάτου.

Πλέει αιώνια το στοιχειωμένο πλοίο στις επτά θάλασσες και κάθε επτά χρόνια ο τιμωρημένος λόγω ύβρεως Ολλανδός βγαίνει στη στεριά αναζητώντας τον υποτιθέμενο έρωτα της σωτηρίας. Τι κι αν ο Θεός κι ο Διάβολος μαζί τον ειρωνεύτηκαν, προσφέροντας ως αντίδοτο στην προκλητική του υπεροψία, την - ανύπαρκτη - πίστη των γυναικών; Απελευθερωμένος από τις εγκόσμιες ανάγκες και αδιάφορος στις συμβατικές αξίες της οικογένειας και του πλούτου, ο δαιμονικός ήρωας προσφέρει τους θησαυρούς του παζαρεύοντας την τιμή της αγάπης. Ο ίδιος δεν ερωτεύεται αλλά αναζητά τον γυναικείο έρωτα μόνον για να σωθεί απ' την ποινή.

 

Βέβαια, στην δική μου επιλεκτική ανάγνωση, αντιπαρέρχομαι την εμμονή του Ρομαντισμού στη συνοχή του έρωτα και του θανάτου κι αναζητώ τον αγαπημένο μου Βυρωνικό υπεράνθρωπο της απόλυτης αυτοκατάφασης. Βλάσφημος αρνητής των ανθρώπινων μέτρων, περιπλανώμενος Ιουδαίος και Οδυσσέας μαζί, ο εωσφορικός αγγελιοφόρος ταξιδεύει έως το τέλος του κόσμου εμπνέοντας και καθοδηγώντας όσους ανήσυχους εξεγερμένους ψάχνουν ανένδοτη φυγή.

Ο Ιπτάμενος Ολλανδός κατέχει περίοπτη θέση στο προσωπικό μου φαντασιακό. Κι ελπίζω πως κάποτε, σε κάποιο απόκρυφο αγκυροβόλιο θα συναντήσω το φασματικό του πλοίο με το μαύρο κατάρτι και τα κόκκινα πανιά. Τότε θα αφήσω πίσω την ασήμαντη ζωή μου, την άθλια καθημερινότητα των απλών ανθρώπων και θα μπαρκάρω σε ένα ταξίδι μύησης από την Κόλαση στον Παράδεισο, να διασχίσω τις επτά πλανητικές σφαίρες επιστρέφοντας στον Ήλιο.

Εμπρός λοιπόν! Ας σαλπάρουμε στα πέρατα της γης, στα χάσματα του χρόνου, στις θάλασσες του διαστήματος, σε αχαρτογράφητους κι απόκοσμους ωκεανούς. Δέσμιοι της χίμαιρας ν' αναζητήσουμε το δισκοπότηρο της λύτρωσης στην Τιρ-να-ν-Ογκ, στη Θούλη και στην Ατλαντίδα ή ίσως αντίθετα... αναρχικοί απελευθερωμένοι από κάθε νόμο και ηθική να καταφύγουμε στις πειρατικές ουτοπίες του μαυριτανικού Σαλέ, της Λιμπερτάτιας στη Μαδαγασκάρη, της Ισπανιόλας στην Καραϊβική...
Πορεία σταθερή! Προς τα σύνορα του αδιάφανου κόσμου!  Όρθιοι στην πλώρη ως τη Δευτέρα Παρουσία, με συγχορδίες της μανιασμένης θάλασσας και ήχους χάλκινους της αστραπής,  να τραγουδάμε νότες ψηλές και ηρωικές με βαθιά, μπασοβαρύτονου φωνή:

«Μέσα μου καίει μια φλόγα σκοτεινή

Έρωτα να την πω; Ποιός ξέρει;

Όχι! Τη λύτρωση ποθώ απ’ την ποινή

Και θα τη βρω από αγγέλου χέρι!»

 

 

 

Richard Wagner (1813-1883): Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου συνθέτη του ευρωπαϊκού ρομαντισμού. Λένε αυτοί που γνωρίζουν, πως στο έργο του Βάγκνερ μια μυητική διαδικασία επτά βαθμίδων ξεκινά από τον Ιπτάμενο Ολλανδό και καταλήγει στον Πάρσιφαλ των ιπποτών του Γκράαλ.

Der Fliegende Holländer: Όπερα σε τρεις πράξεις. Πρωτοπαρουσιάστηκε στη Δρέσδη, στις 2 Ιανουαρίου 1843. Η δράση εκτυλίσσεται τον 18^ο αιώνα στις ακτές της Νορβηγίας. Το λιμπρέτο του συνθέτη βασίζεται στη νουβέλα του Χάινριχ Χάινε «Από τις αναμνήσεις του κυρίου φον Σναμπελεβόπσκι». Ο Χάινε διηγείται μια σατιρική απόδοση του θρύλου με σαρκαστική διάθεση για την πίστη των γυναικών.

Το ιστορικό πρόσωπο: O διαβόητος για την ταχύτητα πλεύσης του, Ολλανδός καπετάνιος Bernard Fokke. Έζησε τον 17^ο αιώνα και οι σύγχρονοί του πίστευαν πως όφειλε την εξωπραγματική του ταχύτητα σε συμφωνία με τον Διάβολο. Όταν δεν επέστρεψε από το τελευταίο του ταξίδι, γεννήθηκε ο θρύλος του καταραμένου Ιπτάμενου Ολλανδού.

Η ύβρις: Ο Ολλανδός καπετάνιος αψήφησε την φυσική τάξη και ορκίστηκε μέσα σε τρομερή θύελλα πως θα περνούσε με το πλοίο του από το απρόσιτο ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας ακόμη κι αν χρειαζόταν να πλέει αιώνια για να το καταφέρει...

Η φωτογραφία: Ο Richard Wagner το έτος 1861.

Οι εικόνες: Του Gustave Doré, από την εικονογράφηση του εμβληματικού ποιήματος «Η Μπαλάντα του γέρου ναυτικού» του S.T.Coleridge.

Η αφορμή για το κείμενο: Ο Ιπτάμενος Ολλανδός στο Ηρώδειο, στις 7 Ιουνίου 2013. Παρακολούθησα την παράσταση παρέα με τον φίλο βαγκνεριστή Χ.Σ. που κάποτε μάθαινε γερμανικά μεταφράζοντας το λιμπρέτο του Ολλανδού.

Ο πρόλογος: Απόσπασμα από το ιδεολογικό κείμενο του Βάγκνερ «Η Τέχνη και η Επανάσταση» (1849-1850).

Ο επίλογος: Αποκαλυπτική εξομολόγηση του πρωταγωνιστή - από το λιμπρέτο της όπερας.