Το ποδόσφαιρο είναι παγκοσμίως το
δημοφιλέστερο σπορ για δύο βασικούς λόγους. Ο πρώτος είναι πως ξεδιπλώνει ελεύθερα
τον διαφορετικό χαρακτήρα των λαών. Ο δεύτερος πως εκπληρώνει δι’
αντιπροσώπων και αναίμακτα την βασική ανάγκη της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης για βίαιη
επίλυση των διαφορών. Το Παγκόσμιο Κύπελλο είναι οικουμενική πολεμική
προσομοίωση. Οι ομάδες απαρτίζονται από τους επίλεκτους αντιπροσώπους της
σύγκρουσης και τα γήπεδα είναι υποκατάστατα πεδίων μάχης των εθνών.
Από αυτή την άποψη, είναι ειρωνεία
της τύχης πως η αρχετυπική ομάδα του παγκόσμιου ποδοσφαίρου εκπροσωπεί ένα
απόλεμο έθνος. Οι Βραζιλιάνοι ανήκουν σ’ αυτούς τους άτυχους λαούς που η
συλλογική τους συνείδηση δεν σφυρηλατήθηκε στα αληθινά πεδία των μαχών. Ωστόσο,
αυτή τους η ανεπάρκεια ξεπεράστηκε με έμμεσο τρόπο όταν τους σφράγισε επώδυνα
η απρόσμενη ήττα μέσα στο μεγαλύτερο στάδιο του κόσμου, το θρυλικό Μαρακανά.
Το ποδόσφαιρο στη Βραζιλία έχει
χαρακτηριστικά θρησκείας. Το Μαρακανά είναι η έδρα της Σελεσάο, ο καθεδρικός
ναός του ποδοσφαίρου. Κατασκευάστηκε για να φιλοξενήσει το τέταρτο Παγκόσμιο
Κυπέλλο και ταυτόχρονα να υποστηρίξει το όραμα της Βραζιλίας για μια περίοπτη
θέση στον σύγχρονο κόσμο. Τα εγκαίνια τελέστηκαν τον Ιούνιο του 1950, όμως η
ουσιαστική του θεμελίωση έγινε στις 16 Ιουλίου, με την τελετουργική θυσία της εθνικής
υπερηφάνιας των Βραζιλιάνων στον τελευταίο αγώνα του Μουντιάλ.
Η ταπεινωτική διάψευση των
προσδοκιών στον τελικό του Μαρακανά στοίχειωσε το συλλογικό ασυνείδητο της
Βραζιλίας. Έκτοτε, η υλική υπόσταση του σταδίου αποτελεί το ορατό μόνον τμήμα
της μεταφυσικής έδρας του παγκόσμιου ποδοσφαίρου. Γύρω του περιστρέφεται ο
βραζιλιάνικος τρόπος, η ανόθευτη χαρά του παιχνιδιού που όμως σκιάζεται από τον
αβάστακτο φόβο της ήττας, οι ντρίπλες, οι προσποιήσεις, η επιτήδευση, η
φαντασμαγορία, η ατομική επίδειξη, η ανώτερη τεχνική.
Αναρωτιέμαι μερικές φορές, που
οφείλεται πραγματικά το πάθος μου για τη Σελεσάο. Με εξαπατούν απλώς οι
αναμνήσεις της υπερομάδας στο Κύπελλο του 1982 ή μήπως ως υπέρμαχος της Τάξης
και του Πολιτισμού κατανοώ καλύτερα την σημασία της ισορροπίας αντικρίζοντας
την άλλη πλευρά του νομίσματος;
Η Βραζιλία εκπροσωπεί το
Διονυσιακό πνεύμα σε διεθνή κλίμακα. Ο Σώκρατες, αρχηγός της ομάδας του 1982, δίνει
τις απαραίτητες εξηγήσεις για την πατρίδα του, τα χαμένα ένστικτα της
ανθρωπότητας και την κουλτούρα της ευτυχίας:
«Η βραζιλιάνικη κουλτούρα – αυτό
το μείγμα φυλών, αυτός ο τρόπος να βλέπεις τον κόσμο και τη ζωή – αποτελεί ίσως
τον σπουδαιότερο φυσικό μας πόρο. Επειδή πρόκειται για κουλτούρα ευτυχίας, δεν
βασίζεται στις διακρίσεις, είναι ελεύθερη... Εδώ που τα λέμε, σαν απέραντο
τοπίο μετά την καταστροφή είναι, αλλά σ’ αυτό έγκειται η ουσία του να είσαι
άνθρωπος. Έτσι χάθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας, τα ένστικτά
της, οι ηδονές της – επειδή παραοργανώθηκε. Νομίζω ότι αυτό είναι το καλύτερο
που έχουμε και γι’ αυτό είμαι τόσο βαθιά ερωτευμένος με τη Βραζιλία.»
Δεν συμφωνώ απόλυτα αλλά αποδέχομαι
το βασικό πλαίσιο των επιχειρημάτων. Και κάθε τέσσερα χρόνια εξακολουθώ να αποθεώνω εθιμοτυπικά τη μαγική τετράδα των Σώκρατες,
Ζίκο, Έντερ και Φαλκάο. Παραμένουν για μένα αμετακίνητοι θεματοφύλακες της
μνήμης, χορευτές μέσα στη μάχη, ήρωες της φαντασίας. Συνδέομαι συμβολικά μαζί
τους φορώντας την χρυσοκίτρινη φανέλα και κλέβω λίγη από τη δόξα τους κάνοντας απολογισμό
επιτευγμάτων και ευκαιριών.
Λυπούμαι μόνον για την υπόσχεση στον
έφηβο εαυτό μου που δεν κατάφερα να εκπληρώσω... να παρακολουθήσω τη Βραζιλία να
ξορκίζει τα φαντάσματα του παρελθόντος στον τελικό του Μουντιάλ, όρθιος και με
τα χέρια υψωμένα στις εξέδρες του Μαρακανά!
Hy-Brasil: Η νήσος της ευτυχίας των κελτικών μύθων. Λογοπαίγνιο
για το θέμα του κειμένου.
Estádio do Maracanã: Ρίο ντε Τζανέιρο, Βραζιλία.
Η κατασκευή του άρχισε τον Αύγουστο του 1948. Κάποτε μπορούσε να φιλοξενήσει
200.000 θεατές και ήταν πραγματικά το μεγαλύτερο στάδιο του κόσμου. Μετά την
πρόσφατη ανακατασκευή του, έχει πλέον χωρητικότητα μόνον 78.448 θέσεων.
Ο τελικός του 1950: Βραζιλία – Ουρουγουάη:1-2. Η Βραζιλία θα έπαιρνε
το κύπελλο ακόμη και με ισοπαλία.
Η φωτογραφία: Sócrates Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira (1954-2011). Διανοούμενος,
γιατρός, επαναστάτης, αντιδραστικός. Ο Σώκρατες εφορμά...
Τα λόγια του Σώκρατες: Από συνέντευξη στον Άλεξ Μπέλος (FUTEBOL, Ο βραζιλιάνικος
τρόπος ζωής).
Ο εφιάλτης του ημιτελικού: Βραζιλία - Γερμανία: 1-7. Αβάστακτη
συντριβή. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στη σφαίρα της μεταφυσικής...
