ΣΑΡΚΑ ΚΑΙ ΨΥΧΗ

«Διηγούνται πως ο Filippo είχε μια τέτοια τάση για τρυφερότητες, ώστε ξόδεψε όλη του την περιουσία σε γυναίκες που του άρεσαν, προκειμένου να τις αποκτήσει. Και αν δεν τα κατάφερνε με κάποιο μέσο, τις απεικόνιζε στους πίνακές του και μιλώντας τους προσπαθούσε να κατευνάσει τη φωτιά που του άναβαν.»

 

Ο Φλωρεντινός ζωγράφος Filippo Lippi υπήρξε μοναχός του τάγματος των Καρμελιτών, προστατευόμενος των Μεδίκων, μετενσάρκωση του Masaccio, δάσκαλος του Botticelli και πατέρας του Filippino Lippi. Πέθανε στα εξήντατρία του χρόνια και λένε πως τον δηλητηρίασαν οι συγγενείς της ερωμένης του. Μέγας μάστορας της ζωγραφικής και φίλος των χαρούμενων ανθρώπων, δεν ξεπέρασε ποτέ το πάθος του για τις ωραίες γυναίκες.
 

Κάποτε, ενώ δούλευε στο μοναστήρι της Αγίας Μαργαρίτας του Πράτο, ερωτεύθηκε την όμορφη μαθητευόμενη Lucrezia Buti και ζήτησε από τις μοναχές την άδεια να σχεδιάσει το πρόσωπό της ως πρότυπο για τη μορφή της Παναγίας στον κεντρικό βωμό. Όταν βρήκε την κατάλληλη ευκαιρία, την φυγάδευσε για να μείνει κοντά του σαν ερωμένη ενάντια στην θέληση του πατέρα της και τις επιδιώξεις των μοναχών.

 

 

Ο Filippo Lippi αποτυπώνει στην τέχνη του τον απόηχο της ερωτικής λατινικής ποίησης των άναρχων και παγανιστών κληρικών Goliardi, που ήδη στο τέλος του Μεσαίωνα αντιπαρέθεταν στην ορθόδοξη militia Christi την δική τους militia Αmoris.
Οι εργοδότες του μοναχοί βλέπουν με καχυποψία τις ζωντανές μορφές που απεικονίζει στους τοίχους των εκκλησιών τους και τον επιπλήττουν. Δεν επιθυμούν καλοφτιαγμένα τα πρόσωπα και τα σώματα, μονάχα τον ατμό από τις ψυχές:

 

«Faces, arms, legs and bodies like the true
As much as pea and pea! it’s devil’s-game!
Your business is not to catch men with show,
With homage to the perishable clay,
But lift them over it, ignore it all,
Make them forget there’s such a thing as flesh.
Your business is to paint the souls of men —
Man’s soul, and it’s a fire, smoke... no, it’s not ...
It’s vapour done up like a new-born babe —
(In that shape when you die it leaves your mouth)
It’s ... well, what matters talking, it’s the soul!
Give us no more of body than shows soul!»

 

Μπορεί όμως ο χρωστήρας να ζωγραφίζει την ψυχή; Και είναι πρέπον να εξυμνεί τη σάρκα η ζωγραφική όταν αυτή βρίσκεται στην υπηρεσία της θρησκείας; Η απάντηση εξαρτάται από την αισθητική των πιστών και την ποιότητα της μεταφυσικής.

Η σκοτεινή μεταφυσική του χριστιανικού Μεσαίωνα υποχώρησε μόνον όταν η τέχνη και η διανόηση ανακάλυψαν ξανά το φως της κλασικής αρχαιότητας. Η αισθαντικότητα των Ελλήνων και των Ρωμαίων αναβίωσε απροκάλυπτα στην τελειοποίηση της ζωγραφικής.

 

Στον πανθεϊσμό του αρχαίου κόσμου η ψυχή συμπληρώνει την ύλη και οι Θεοί κατοικούν μέσα στη φύση. Η Χόλντα, που σε μια μόλις προγενέστερη εποχή δεν μπόρεσε να κρατήσει κοντά της τον ιππότη Τανχώυζερ στο απομονωμένο Βουνό της Αφροδίτης, τώρα καταλαμβάνει την Τοσκάνη και στους πίνακες του Lippi γίνεται Παναγία της Αναγέννησης.

Amor cuncta supercat, amor dura terebrat… μας επαναλαμβάνει η επωδός ενός γνωστού τραγουδιού των Carmina Burana. Ποιός προτιμάει την πίκρα της σοφίας από τη γλύκα του έρωτα; Ποιός την στεγνή ψυχή από την ιδρωμένη σάρκα;

 

Bis pungitur, qui nititur repugnare stimulo. Διπλά μας βασανίζουν οι παρορμήσεις που απωθούμε. Κι εμείς που κάποτε ήμασταν στρατιώτες της αυστηρής Παλλάδας, τώρα στης ποθητής Κύπρης τους φοβερούς νόμους προσχωρούμε...

 

 

 

 

Ο ζωγράφος: Fra Filippo di Tommaso Lippi (1406-1469).

Το κείμενο της εισαγωγής: Απόσπασμα από την βιογραφία του Filippo Lippi, από το κλασικό έργο με τις βιογραφίες των καλλιτεχνών της Αναγέννησης του Giorgio Vasari (1511-1574).

Ο πίνακας: Madonna Adoring the Child and Two Angels (Tempera on panel, 1465). Madonna που πρόσφατα με συγκίνησε στην πινακοθήκη Uffizi της Φλωρεντίας. Πιθανότατα προσωπογραφία της Lucrezia Buti. Ο άγγελος που κοιτάζει προς τον παρατηρητή απεικονίζει μάλλον τον μικρό Filippino Lippi.

Οι στίχοι: Απόσπασμα του δραματικού μονολόγου FRA LIPPO LIPPI από την συλλογή Men and Women (1855) του Άγγλου ποιητή Robert Browning (1812-1889).

Carmina Burana: Λαϊκή, λατινική ποίηση του Μεσαίωνα. 12^ος και 13^ος αιώνας. Carmina veris et amoris. Της άνοιξης και του έρωτα.